عوامل تأثیر گذار بر فرهنگ انقلاب اسلامی

با بررسی همه جانبه‏ای که به عمل آمده است با توجه به مسئولیتها و میزان بهره‏مندی هریک از عوامل مؤثر، از امکانات و ظرفیت‏های انقلاب اسلامی عوامل ذیل به ترتیب اولویت در تقویت، بالندگی، رشد و متقابلاً در آسیب‏رسانی به انقلاب اسلامی نقش اساسی دارند.

الف)مجموعه حاکمیت و قوای سه‏گانه.

ب) وزارت‏خانه‏های فرهنگی.

ج) نهادها و سازمانهای دینی وابسته به دولت.

د)حوزه‏های علمیه.

ه) صدا و سیما و سایر رسانه‏ها.

و) نهادهای دینی مستقل چون مسجد.

ز) نخبگان و روشنفکران دانشگاهی.

ح) مردم

ط) شرایط و مسائل جهانی.

این فرآیند در شکل شماره ۱ نشان داده شده است.

عوامل فوق به همان اندازه که در صورت ارایه عملکرد مثبت، نقش اساسی در پیشرفت و بالندگی انقلاب اسلامی در جهان دارند به همان اندازه در صورت اهمال، غفلت، سوء مدیریت و یا به هر دلیل دیگر وظائف خود را در قبال انقلاب اسلامی انجام ندادند یا عملکرد آنها مطابق اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی نبود، سلسله آسیب‏ها شکل می‏گیرد و باعث خواهد شد که انقلاب آسیب ببیند. این آسیب‏ها و تهدیدها که بالغ بر ۱۵۰ مورد آن شناسائی شده است، در پژوهشی که بدان اشاره شد مورد بررسی دقیق قرار گرفته و نتایج آن برای تعیین اولویت‏ها و موارد مهم‏تر به رأی کارشناسان و صاحبنظران گذاشته شده و مهمترین آسیب‏ها در هر یک از عرصه‏های هشتگانه شناسائی شده است که در بخش ششم همین مقاله اهم آن موارد آورده می‏شود.

 بخش ششم: جمع بندی و نتیجه گیری

انقلاب اسلامی انقلابی است فرهنگی که برای اعتلاء کلمه در جهان و ایجاد حکومت مبتنی بر عدل و مبتنی بر موازین و معیارهای اسلامی پدید آمده است و چون نام اسلام پسوند جمهوری اسلامی قرار گرفته است عرصه فرهنگ و آسیب‏های فرهنگی را گسترده ساخته است لذا کلیه عملکردهای سیاسی، اقتصادی، تربیتی، تبلیغی، فرهنگی، امنیتی، قضائی و … تأثیر مستقیم بر فرهنگ انقلاب اسلامی دارد چون با توجه به تعریفی که از فرهنگ ارایه شد قلب فرهنگ جهان‏بینی است و جهان‏بینی ارزشها و باورها را تولید می‏کند و رفتارهای بیرونی که شامل تمامی عرصه‏های زندگی می‏شود، تجلیات و نمادهای بیرونی آن جهان‏بینی می‏باشند. در این شرایط اگر رفتارها و تجلیات بیرونی بر اساس باورها و ارزشهای برگرفته شده از جهان‏بینی عمل کرد باعث می‏شود که جهان‏بینی توسعه یابد و بر جهان‏بینی نسل جدید سایه افکند و باورها و ارزشهای انقلابی تولید کند ولی اگر چنین نشد و آسیب‏ها و آفت‏های داخلی و خارجی و به قول شهید مطهری میکروب ارتجاع بر پیکر جهان‏بینی و اضلاع آن وارد شوند به صورت طبیعی جهان‏بینی اصیل و انقلابی در عملکردها تجلی پیدا نمی‏کند و در نتیجه اندام فرهنگ انقلاب فرسوده می‏شود و تحمل خود را در برابر هجوم داخلی و خارجی از دست می‏دهد.

 امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری، شهید مطهری و دیگر صاحبنظران و تئوریسین‏های انقلاب با توجه به تجربیات جهانی و بشری به این موضوع مهم پی برده‏اند و در نوشته‏ها، سخنرانی‏ها، بیانیه‏ها موارد و مصادیق آسیب‏ها را برشمرده‏اند و خواستار توجه به آنها و کنترل آنها گردیده‏اند در این بین صاحبنظران دیگری اظهار نظر فراوانی کرده‏اند که مجموعه آن دیدگاهها در پژوهش تحت عنوان “آسیب‏شناسی توسعه فرهنگ دینی با تأکید بر دو دهه انقلاب “(۳۱) به رأی و نظر صاحبنظران و اندیشمندان گذاشته شده است که بخشی از نتایج یافته‏های این پژوهش و دیگر پژوهشهای انجام یافته(۳۲) تحت عنوان “مهمترین آسیب‏های فرهنگی انقلاب اسلامی ” ارایه می‏گردد.

 ۱٫ نفوذ اندیشه‏های بیگانه که این نفوذ ممکن است از طریق دشمنان یا دوستانی که مجذوب آرای دیگران شده‏اند، صورت پذیرد. نمونه این گرایش‏ها در جریانات قرون اولیه اسلامی دیده می‏شود. مثلاً مجذوب‏شدگان به فلسفه یونانی و آداب و رسوم ایرانی و تصوف هندی، نظریات و اندیشه‏هایی را به عنوان خدمت و نه به قصد خیانت وارد اندیشه‏های اسلامی کردند.(۳۳)

۲٫ تغییر جهت دادن اندیشه‏ها؛ نهضت خدایی باید برای خدا آغاز شود و برای او ادامه یابد و هیچ خاطره و اندیشه‏ای غیر خدایی در آن راه نیابد تا عنایت و نصرت الهی شامل حالش گردد.(۳۴) حضرت امام (ره) در وصیت نامه خود، فراموش‏کردن فرهنگ قیام ملت و مکتب الهی اسلام، به انزوا کشاندن روحانیت، غرب‏زدگی و شرق‏زدگی و سلطه بیگانگان بر مقدرات مراکز تعلیم و تربیت را از آفات فرهنگی انقلاب معرفی می‏نماید.

۳٫ تجدد گرایی افراطی؛ در مقابل تمسک به اسلام ناب، تجدد گرایی افراطی ـ یا التقاط ـ و زهدگرایی منفی قرار دارد. تجددگرایی افراطی تلفیق اسلام با اندیشه‏های غیر اسلامی برای زیبا جلوه‏دادن آن می‏باشد.(۳۵)

 ۴٫ جدایی حوزه و دانشگاه؛ در واقع یکی از کلیدی‏ترین مسایل اجتماعی و فرهنگی در جامعه اسلامی ما حفظ و تقویت وحدت این دو نهاد که جدایی آن‏ها آفتی بزرگ به شمار می‏آید.

۵ . بوروکراسی مفرط و فساد اداری و اجتماعی؛ حضرت علی (ع) می‏فرماید: همانا فلسفه نابودی رژیم‏های پیشین این بود که حق مردم را ندادند تا آن را به رشوت خریدند، و راه باطلشان بردند و آنان پیرو آن گشتند.(۳۶)

۶ . دنیا طلبی و اشتغال به زینت‏های دنیوی بالأخص بین اقشار انقلابی؛ اگر زندگی تجملی و روحیه تکاثرطلبی در میان عناصر انقلابی فزونی گیرد و نیروهای انقلابی روحیه خود را از دست دهند، داعیه دفاع از انقلاب و ارزشها تضعیف می‏شود. امام صادق (ع) ضرر دو گرگ درنده که به گله چوپانی حمله می‏کنند را به مراتب کمتر از زیان حبّ مال و جاه‏طلبی که متوجه مسلمانان می‏شود، می‏داند.(۳۷)

 ابن خلدون نیز در بحث فراز و فرود تمدن‏ها به دوران‏های زیر اشاره می‏کند: دوران ظفر، دوران قدرت، دوره تجمل و فراغت، دوره خرسندی و بالاخره دوره اسراف و تبذیر و انحطاط. در دوران آخر، عصبیت ـ همبستگی اجتماعی ـ از بین می‏رود و تن‏آسایی، تجمل و حاکمیت روابط فزونی می‏گیرد.(۳۸)

۷ . حاکم شدن روحیه ریا وتملق به جای اخلاص و ایثار دگرگونی مجدد ارزشهای جامعه و فرآیند تبدیل ثروت به ارزش و نابرابری اجتماعی؛

۸ . اشاعه فحشا و فساد و ارتشا؛

۹ . تأثیر پذیری از جنگ روانی و تهاجم فرهنگی و تبلیغاتی دشمن و رجعت تدریجی به ارزشهای فرهنگی رژیم پیشین؛

۱۰٫ بحران هویت اجتماعی بالأخص بین نوجوانان و جوانان نسل دوم و سوم انقلاب و گرایش به الگوهای غربی؛

 ۱۱٫ فرار مغزها؛ نداشتن برنامه‏ای همه جانبه برای جلوگیری از مهاجرت تحصیل کردگان و متخصصان و مشخص نبودن مرزهای “تعهد ” و “تخصص ” باعث ظهور پدیده فرار مغزها به کشورهای دیگر جهان می‏شود.

۱۲٫ دوگانگی عمل و گفتار؛ برخی از مسئولین (فاصله بین گفتار و کردار آنها و سخنگویی به جای عمل و سیاسی کاری به جای خلاقیت‏های مدیریتی)

۱۳٫ بازیچه شدن دین در دست برخی از سیاستداران برای منافع شخصی یا گروهی (جناحی)

۱۴٫ درگیری و اختلافات سیاسی (سرگرم شدن به درگیری‏های سیاسی و غفلت از مشکلات مردم)

۱۵٫ عدم تحمل سیاسی و نداشتن روحیه انتقادی

 ۱۶٫ باندبازی و گزینش‏های رابطه‏ای در انتخابات دولتمردان و شیوع تبارگماری درمسئولیت‏های مهم و حساس

۱۷٫ عدم ارائه راهکار مناسب برای تلفیق دین و دولت (عدم تعامل مناسب دین و دولت)

۱۸٫ ضعف مدیریت و تصدی امور به دست افراد نالایق کم توان و به دور از آگاهی و بینش قوی (ولو دلسوز و با حسن نیت)

۱۹٫ عدم وجود عدالت اجتماعی در توزیع قدرت، ثروت و دنیاگرایی و عافیت طلبی مردم

۲۰٫ وجود فساد اداری در بدنه نظام به عنوان یکی از مهمترین عوامل سرخوردگی مردم از دین و فرهنگ انقلاب اسلامی

۲۱٫ فقر و محرومیت توده مردم (فشار اقتصادی بر مردم) و تشدید اختلافات طبقاتی

z2. نارضایتی مردم به علت شیوع حاکمیت روابط به جای ضوابط

 ۲۳٫ افزایش روحیه ریاکاری و تظاهر به دین

۲۴٫ احساس خستگی افراد جامعه به ویژه از سخنرانی‏ها و مطالب تکراری و زدگی آنها از مطالب بیان شده

۲۵٫ ضعف و به حاشیه رفتن مشارکت عمومی در تصمیم‏سازی، نظارت، اجرا و پشتیبانی و اداره مادی و معنوی نهاها و فعالیت های دینی

۲۶٫ غرق شدن در درگیری های داخلی و غفلت از مسائل جهانی

۲۷٫ شیوع رویکردهای افراطی و تفریطی در ارتباط با سایر کشورها

۲۸٫ سیاه نمائی والقاء دشمن به مردم توسط تبلیغات گسترده مبنی بر ناتوانی حکومت دینی در رفع مسائل و مشکلات جامعه

۲۹٫ بی‏توجهی به آموزه‏های دین اسلام در تولید ارزش‏های مشترک جهانی

 ۳۰٫ تهاجم برنامه‏ریزی شده دشمنان خارجی جهت انحراف نسل جوان

۳۱٫ فقدان نظام مشورت‏گیری از نخبگان و روشنفکران دینی و به حاشیه رفتن نقش آنها در فرایند تولید و عرضه کالاها و خدمات فرهنگی

۳۲٫ عدم مشارکت فعال نخبگان و کناره‏گیری آنها از قدرت به علت وضعیت آشفته و ناپایدار سیاسی

۳۳٫ به حاشیه رفتن نقش نخبگان فرهنگی و روشنفکران دینی در سرپرستی هویت دینی و ملی

۳۴٫ عدم وفاق ذهنی نخبگان کشور در راستای حل مسائل فرهنگی و معنوی

۳۵٫ تقابل روشنفکران و نخبگان فرهنگی با سنت گرایان

۳۶٫ تداخل وظایف و فعالیت‏های موازی نهادهای دینی به علت نبود برنامه‏ریزی جامع در مورد تقسیم وظایف

۳۷٫ گسترش ظاهرنگری، سطحی‏نگری، جزم‏اندیشی و عوام زدگی در فعالیت‏های نهادهای دینی

 ۳۸٫ فقدان نظام برنامه ریزی صحیح فرهنگی برای نسل جوان به علت نبود مدیریت واحد فرهنگی

۳۹٫ فقدان نظام مشورت‏گیری و نظرسنجی از نخبگان (به حاشیه رفتن نقش نخبگان در فرایند تولید، پردازش و عرصه کالاها و خدمات فرهنگی دینی در مقیاس ملی

۴۰٫ عدم برنامه‏ریزی صحیح و اصولی فرهنگی و دینی برای نسل جوان توسط حوزه‏های علمیه و روحانیت

۴۱٫ ارائه تصویری عوامانه از دین، ناهمگون با مقتضیات زمان و متضاد با مبانی فکری نسل جوان توسط بسیاری از روحانیون و علمای دینی

۴۲٫ عدم تناسب سیاست‏ها و ساختار حوزه‏های علمیه با شرایط و نیازهای روز

۴۳٫ عدم جذابیت کافی از چهره اسلام ارائه شده توسط روحانیت

۴۴٫ عدم پاسخ کافی، جامع و مستدل نسبت به شبهات جدید و انحراف در گفتار و کردار (بی‏عملی برخی از عالمان دینی)

 ۴۵٫ حاکم شدن مواضع سیاسی و منافع جناحی (حزبی) در رسانه‏ها به جای قضاوت‏های اخلاقی و منطقی و مواضع ملی

۴۶٫ عدم ارزشیابی مستمر و علمی از نتایج و عملکرد سازمان صدا وسیما و دیگر رسانه‏ها

۴۷٫ نگاه یک طرفه و گاه ابزاری به مخاطبان و نیازهای آنان

 پی ‏نوشت ‏ها:

۲٫ برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به تحقیق مستقلی که تحت عنوان مبانی و نظریه فرهنگ توسط مؤسسه فرهنگی هنری عرش پژوه انجام شده است.

۳٫ Clyde Kluckhohns mansmirror.

۴٫ مارکس، کارل، فقر فلسفه، ۱۸۴۷٫

۵٫ جبرگرایی فن‏آوری، مؤسسه فرهنگی ـ هنری عرش پژوه.

۶٫ لارج، فرهنگ و فن‏آوری اطلاعات، ۱۹۸۰٫

۷٫ حاجیلری، عبدالرضا، کنکاش در تعبیر ارزشهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نشر معارف، ص ۶۷ و ۶۸٫

۸٫ Revolution.

۹٫ Revolutio

۱۰٫ باقر ساروخانی، دایره المعارف علوم اجتماعی، ص ۶۴۲٫

۱۱٫ گی‏روشه، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، ص ۲۸۹٫

۱۲٫ استانفورد کوهن، تئوری‏های انقلاب، ترجمه علیرضا طیب، ص ۲۱٫

۱۳٫ همان، ص ۱۳۶٫

۱۴٫ ساموئل هانتینگتون، سازمان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمه محسن ثلاثی، ص ۳۸۵٫

۱۵٫ استانفورد کوهن، تئوریهای انقلاب، ترجمه علیرضا طیب، ص ۱۹۵٫

۱۶٫ کرین برینتون، کالبد شکافی انقلاب، ترجمه محسن ثلاثی، ص ۳۱۰٫

۱۷٫ Pathology

۱۸٫ عباس و منوچهر آریان پور، فرهنگ (دوجلدی دانشگاهی، انگلیسی، فارسی، جلد ۲، ص۱۵۶۹)

۱۹٫ ماری، بریجانیان، “فرهنگ اصطلاحات فلسفه و علوم اجتماعی ” ویرایش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۷۳٫

۲۰٫ فرمهینی، فراهانی، محسن، “فرهنگ علوم تربیتی ” نشر اسرار دانش، ۱۳۷۹٫

۲۱٫ Cultural Pathology

۲۲٫ رهنمایی، سید احمد ” آسیب شناسی فرهنگی ” مجله معرفت، شماره ۳۰، ص ۳۱٫

۲۳٫ کرین، برینتون، کالبد شکافی چهار انقلاب، ترجمه محسن ثلاثی، صص ۸ ـ ۲۶۷٫

۲۴٫ مطهری، پیرامون انقلاب اسلامی، صص ۲۸ ـ۲۷٫

۲۵٫ روزنامه کیهان، ۱۷ دی ۱۳۷۳٫

۲۶٫ حاجیلری، عبدالرضاء، صص ۱۶۸ تا ۱۷۲٫

۲۷٫ این مجموعه از پیام‏ها، سخنرانی‏ها و بیانیه‏های حضرت امام (ره) در صفحات ۱۵۱ تا ۱۷۷ ، کتاب تحولات اجتماعی و انقلاب اسلامی “دفتر سی و ششم “، دفتر نشر و تنظیم آثار حضرت امام موجود است که طبقه‏بندی و در این مقاله استفاده شده است.

۲۸٫ اصل چهارم قانون اساسی و بیش از ۲۰ اصل دیگر.

۲۹٫ موارد فوق برگرفته از مقدمه و اصول۲، ۳، ۴، ۸، ۱۹، ۲۸، ۲۹، ۳۰ و ۳۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، است.

۳۰٫ طرح آسیب‏شناسی توسعه فرهنگی دینی با تأکید بر دو دهه انقلاب اسلامی توسط دفتر مطالعات توسعه فرهنگ دینی “مؤسسه فرهنگی ـ هنری عرش پژوه ” با همکاری جناب آقای دکتر فراهانی به اجرا درآمده است و مهمترین عوامل با مطالعه میدانی مشخص گردیده است.

۳۱٫ پژوهش آسیب‏شناسی توسعه فرهنگ دینی با تأکید بر دو دهه انقلاب، مؤسسه فرهنگی ـ هنری عرش پژوه، دفتر مطالعات توسعه فرهنگ دینی با همکاری جناب آقای دکتر فراهانی، سال ۱۳۸۲٫

۳۲٫ برخی از موارد کتاب انقلاب اسلامی و چرائی و چگونگی رخداد آن، مؤلفان، نشر معارف، ص ۷۰ و ۷۱ استفاده شده است.

۳۳٫ رک: مرتضی مطهری، بررسی اجمالی نهضت‏های اسلامی در صد ساله اخیر، صص ۸۷ ـ۷۸٫

۳۴٫ همان، صص ۹۹ ـ ۹۸٫

۳۵٫ همان، صص ۹۳ ـ ۹۰

۳۶٫ اما بعد فانما هلک انهم منعوا الناس الحق فاشتروه و اخذوهم بالباطل فاقتدوه. (نهج‏البلاغه، نامه ۷۹)

۳۷٫ اصول کافی، ج ۲، کتاب الایمان و الکفر، باب حبّ الدنیا و الحرص علیها، ح ۲٫

۳۸٫ رک: مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، صص ۳۲۰ ـ ۳۱۷، البته نباید فراموش کرد که این حرکت دورانی از دیدگاه ابن‏خلدون، شکل جبری دارد و ۱۲۰ سال به طول می‏انجامد. ذکر نظر ابن خلدون به منظور روشن شدن تأکید نویسندگان بر نقش سوء تجمل و دنیاطلبی است